Tessa Kouwenhoven-Pasmooij: 'Verleiden tot gezond gedrag'

Een van de snelst stijgende chronische ziekten van deze tijd is diabetes type2. Net als bij hart- en vaatziekten, obesitas, en diverse vormen van kanker is leefstijl ook op diabetes type2 van grote invloed. Onderzoekers van het Erasmus MC berekenden dat 1 op 3 van de huidige volwassenen diabetes krijgt. (Bron: https://www.erasmusmc.nl/perskamer/archief/2015/5419723/) In Nederland worden tal van initiatieven op touw gezet om het tij te keren. In deze rubriek vertellen diverse betrokkenen over het initiatief waar zij hun schouders onder zetten. Bedrijfsarts en wetenschappelijk onderzoekster Tessa Kouwenhoven-Pasmooij promoveerde in november 2017 op haar proefschrift PerfectFit@Work. De gecombineerde leefstijlprogramma’s waarover haar onderzoek gaat, zijn niet specifiek voor mensen met diabetes type 2, maar bereiken een nog grotere doelgroep van volwassenen die een stimulans kunnen gebruiken om hun gezondheid en vitaliteit te verbeteren.

Enkele jaren geleden is er binnen het Erasmus MC (het grootste academisch ziekenhuis in Nederland telt zo’n 13.000 medewerkers) een fittest gedaan, waarbij de buikomvang en het BMI werd bekeken. Daaruit bleek dat bijna 50 % van de medewerkers overgewicht had. ‘Daar schrok ik van om twee redenen’, zegt Tessa Kouwenhoven, die als bedrijfsarts verbonden is aan het Erasmus MC. ‘Enerzijds omdat er gezondheidsrisico is voor de persoon zelf en risico voor het bedrijf, maar anderzijds omdat medewerkers toch ook het visitekaartje zijn van het bedrijf. Practice what you preach binnen de zorg…’ De bedrijfsarts is toen op zoek gegaan naar manieren om de medewerkers te helpen om hun leefstijl - en daardoor hun gezondheid - te verbeteren.

Het doel was om een programma te ontwikkelen zodat mensen zich een nieuwe leefstijl kunnen aanmeten voor de lange termijn. Om rendabel te zijn zodat het op grote schaal kan worden ingezet, wilde de onderzoekster optimaal gebruikmaken van de techniek, waarbij de inzet van hulpverleners heel gering was. ‘We hebben een programma ontwikkeld met e-health, dat we aanbieden in combinatie met face-to-face-contact met ons’, aldus Kouwenhoven.

Reis om de wereld

Een van de succesvolle onderdelen van het programma is de Reis je Fit game. Daarbij spelen twee teams tegen elkaar een online spel. Ze reizen als het ware in een half jaar tijd virtueel om de wereld, en het gaat om de winst van continenten. De deelnemers dragen continu  een beweegmeter bij zich en door daadwerkelijk te bewegen scoren ze beweegpunten die in dat spel worden geregistreerd. Zo helpt ieder individu zijn of haar team verder over de wereld. ‘Mensen die dat gingen spelen, werden razend enthousiast. We merkten al heel snel: als je het op deze manier aanvliegt, gaat het veranderen van je leefstijl eigenlijk vanzelf. De deelnemers worden binnen het spel verleid om gezonde keuzes te maken.’ Daarnaast krijgen ze digitale uitdagingen die te maken hebben met het continent of de cultuur waar ze op dat moment in zitten. Iedereen strijdt voor zijn eigen target. Er zijn individuele winnaars, maar ook teamwinnaars. De deelnemers krijgen virtuele medailles, maar ook echte cadeautjes die iets met het thema gezondheid te maken hebben.

Workshops

Het spelen in een team blijkt een van de succesfactoren. ‘Die sociale kracht versterken wij door de deelnemers echt met elkaar te laten kennismaken tijdens workshops.’ Daarin proberen de begeleidende hulpverleners een stuk intrinsieke motivatie levend te krijgen, en kennis over bijvoorbeeld voeding te vergroten. Die workshops zijn gezondheidsgerelateerd. Vragen als Wat zijn de risico’s van overgewicht? Wat is er erg aan en wat niet? Wanneer heb je gezondheidswinst? komen aan bod. Kouwenhoven: ‘De techniek van motivational interviewing is een prachtige, respectvolle techniek doelgericht op het individu vanuit nieuwsgierigheid. Bijvoorbeeld: Waarom is afvallen voor jou belangrijk? Zo kom je tot de kern wat voor die persoon echt belangrijk is voor dit moment of voor de toekomst. We hebben ook een sessie over voeding. Dan kan de vraag: Welke keuze maak je? meer bewustwording geven. Geen enkele keuze is slecht, maar wees je bewust van de keuzes die je maakt.’  In het team van hulpverleners zit ook een bewegingstherapeut die met de deelnemers de targets instelt, en een psycholoog die deelnemers begeleidt op het volhouden van gedrag.

Deelnemers maken in teams een virtuele reis om de wereld. 

Juist de combinatie van e-health met de begeleiding van zorgprofessionals blijkt belangrijk. De intrinsieke motivatie is bij ieder individu verschillend, en vaak liggen emoties en gedachten daaraan ten grondslag. ‘Een van de deelnemers bleef in een bepaald stadium van het programma hangen in de weerstand. Tijdens een van de oefeningen gaf ze aan: “Ik heb niet alleen iets te winnen, ik heb ook iets te verliezen. Als ik gewicht verlies, raak ik ook mijn natuurlijk overwicht kwijt, en ik verlies ook mijn excuus om de lift te pakken, want de trap oplopen is gewoon te zwaar voor me.” Het afvallen en meer bewegen gaf die deelnemer dus ook een rouwproces: het afscheid nemen van rituelen zoals ze die al jaren deed. Daar zijn we mee aan de slag gegaan, ook binnen haar team, en uiteindelijk is ze hartstikke goed gegaan.’

Veelbelovende resultaten

Het enthousiasme van onderzoekers en deelnemers zegt natuurlijk niets over het resultaat van een programma. Vandaar dat het belangrijk was dat de beweegmeters de juiste gegevens registreerden. De onderzoekers hebben met de verschillende deelnemersgroepen metingen gedaan na 10 weken, en na een half jaar. Daaruit kwam naar voren dat het lichaamsgewicht gemiddeld met 6 kg was afgenomen, en de buikomvang met gemiddeld 6 cm. Kouwenhoven: ’Dat was natuurlijk al fantastisch. Maar het allermooiste wat we aan de beweegmeters konden aflezen is dat de deelnemers over de duur van het spel elke maand weer ruim boven de beweegnorm hebben gescoord. Dus ze hebben steeds weer op een gezond niveau bewogen en ze hebben dat ook volgehouden tijdens de gehele duur van het spel. Als je dat weet neer te zetten: gezond gedrag over de hele linie, met het effect, dan is dat heel veelbelovend voor het volhouden van het gedrag voor de toekomst.’

Deelnemers leren om keuzes te maken die bij ze passen.

Zelfs nadat het spel is afgelopen houden mensen hun nieuwe leefstijl aan. De ene gaat verder op eigen kracht, heeft zijn eigen hulpbronnen en rituelen ontwikkeld en weet die te behouden. De andere houdt vast aan de hulp binnen de groep. ‘Wat wij deelnemers in feite leren is om keuzes te maken die bij ze passen, zodat ze het ook op de lange termijn volhouden; gewoon echt de regie nemen over het eigen leven.’

Ook hierna gaat de onderzoekster nog metingen doen bij deze deelnemers om te kijken wat het effect van het programma is op nog langere termijn. De research was een pilotstudie, maar wel met een echt programma. Ze kijken nu wat de werkzame elementen zijn en op welke aspecten ze moeten doorontwikkelen. ‘Daardoor krijgen we echt een sterk product waardoor mensen niet teleurgesteld geraken. Want dat wil je zeker voorkomen. We weten nu dat het werkt, en hoe het werkt. Het idee is dat we nu een marktklare versie maken zodat ook andere bedrijven hier gebruik van kunnen maken.’ Vooral de targets (het competitie-element) en de sociale bonding (de steun bij elkaar) blijkt goed te werken, volgens de arts. ‘De beweegmeter is een heel belangrijke factor om het spel te kunnen spelen, maar het bleek geen activator. Je leest wel eens dat het dragen van zo’n beweegmeter op zich al mensen bewust zou maken, maar dat bleek bij ons dan weer een minder belangrijke factor.’

Perfect Fit @ Work

Naast het Reis je Fit programma ontwikkelde de onderzoekster Perfect Fit@Work, een programma voor een andere doelgroep waarbij een geautomatiseerde screening werd gedaan met betrekking tot een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. In de tool kregen deelnemers te zien welk risico ze liepen en wat ze er aan zouden kunnen doen. Dat programma werd gedraaid bij de Nationale Politie, bij Defensie en bij het Erasmus MC zelf. Groep A deed aan zelfmanagement, en groep B werd extra gecoacht door bedrijfsartsen van de verschillende organisaties. ‘Die resultaten hebben we vergeleken. Daaruit bleek dat in beide groepen meer dan 80% van de mensen ging deelnemen. Ze kozen voor beweging, voeding, stressreductie, of andere gezondheidsbevorderende activiteiten. Maar we stelden vast dat in de groep die aanvullend gecoacht werd het rendement nóg hoger was.’ Dit programma Perfect Fit@Work wordt vanaf 1 juni 2018 getest bij bedrijven met praktisch opgeleide mensen, zoals bij ErasmusMC, IJsselland Ziekenhuis en Scania in Zwolle. 

Bedrijven zouden voor een van deze tools kunnen kiezen om de
vitaliteit en inzetbaarheid van hun medewerkers te vergroten. 

Kouwenhoven is ervan overtuigd twee tools in handen te hebben die kunnen bijdragen aan een vitale werkende bevolking. Alleen is het een uitdaging om de financiering rond te krijgen. ‘Het is nog heel moeilijk voor verzekeraars om daarvoor te kiezen. Ik snap het ook wel, want het is heel lastig om te zien wat een preventieprogramma als Reis je Fit nu in keiharde euro’s oplevert. Aan de andere kant: het is zo overduidelijk. Dit is waar we naartoe moeten. We kunnen zoveel besparen…ook aan persoonlijk leed. Er zijn zoveel bedrijven die met de handen in het haar zitten. Ze zien de werkende populatie verouderen en uitvallen, veelal door de gevolgen van ongezond gedrag. En ze zijn vaak op zoek naar: Wat kunnen we daar nu aan doen?’ Bedrijven zouden voor een van deze tools kunnen kiezen. ‘Het is een leuke manier; je gaat mensen niet vertellen: je moet zus, je gaat zo… Deelnemers kunnen op zoek naar wat bij hen past.’

Invloed op het probleem

De bewustwording dat er echt iets moet gebeuren, vindt Kouwenhoven de verantwoordelijkheid van ons allemaal. ‘We moeten met z’n allen bewust zijn dat dit een groot probleem is waar we ook invloed op hebben. Niet alleen door het toedienen van medicatie maar ook juist door gezond gedrag te vertonen.’ Ze vindt dat de ziekenhuizen niet moeten wachten tot mensen ziek worden, maar meer naar de kant van preventie toe moeten. ‘Gemeentes kunnen gezonde dorpen en steden gaan inrichten. Organisaties kunnen gezonde voeding faciliteren. Mensen moeten verleid worden tot het maken van gezonde keuzes.’ Verhalen van mensen die duidelijk maken wat het oplevert als je gezond leeft, kunnen daaraan bijdragen volgens de bedrijfsarts. Dan wordt duidelijk dat het soms niet eens een opgave is, maar dat het ook leuk kan zijn om die gezonde keuzes te maken. ‘We worden nu zo vaak verleid tot het maken van ongezonde keuzes… We zijn er nog lang niet!’